Przejdź do zawartości

Sambor (miasto)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy miasta na Ukrainie. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
Sambor
Самбір
Ilustracja
Widok z ratusza na centrum miasta
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Ukraina

Obwód

 lwowski

Rejon

samborski

Burmistrz

Jurij Hamar

Powierzchnia

24 km²

Populacja (2019)
• liczba ludności


34 689

Nr kierunkowy

+380-3236

Kod pocztowy

81412

Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, blisko lewej krawiędzi nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Sambor”
Położenie na mapie obwodu lwowskiego
Mapa konturowa obwodu lwowskiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Sambor”
Ziemia49°27′N 22°57′E/49,450000 22,950000
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Galeria: zabytki Sambora
Rynek, pocztówka, 1901 r.
Ratusz
Uniwersytet
Kolegium Misjonarzy
Kościół św. Stanisława
Kościół św. Jana Chrzciciela
Cerkiew Narodzenia Bogurodzicy
Gmach dawnej C.K. dyrekcji skarbu

Sambor (ukr. Самбір, Sambir) – miasto na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, nad Dniestrem, siedziba administracyjna rejonu samborskiego. W 2019 roku liczył ok. 34,7 tys. mieszkańców[1].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

W dokumentach pierwsze wzmianki o mieście pochodzą z 1241 roku. W 1390 roku miasto założył na prawie magdeburskim[2] wojewoda krakowski Spytko z Melsztyna, właściciel m.in. Samborszczyzny. Powstały tu wówczas kościół i parafia rzymskokatolicka[3]. Od XV w. aż do rozbiorów w Samborze zbierały się sądy grodzkie[4]. W latach 30. XVI w. wykupione przez królową Bonę. W 1542 roku miasto uzyskało przywilej de non tolerandis Judaeis[5], a w 1595 roku uzyskał prawo składu[6].

W 1498 i 1515 roku najazdy Tatarów zniszczyły miasto. W 1530 roku starosta Krzysztof Szydłowiecki otoczył Sambor kamiennymi murami i fosą[7].

W 1604 roku, w pałacu wojewody Jerzego Mniszcha, przebywał car Dymitr Samozwaniec I, który poślubił jego córkę Marynę Mniszech. Stąd 28 września 1604 roku wyruszyła jego wyprawa na Moskwę. W 1648 roku mieszkańcy odparli atak Kozaków Chmielnickiego, a w 1657 wojsk księcia siedmiogrodzkiego Jerzego II Rakoczego[8].

Mieszkańcy miasta utrzymywali się głównie z handlu. W ciągu roku odbywało się tu pięć wielkich jarmarków. Przez miasto przebiegał też szlak handlowy na Węgry. W XV wieku wzniesiono w Samborze klasztory bernardynów i dominikanów, w XVII brygidek i jezuitów, a w XVIII misjonarzy.

Jako powiat, Sambor był jednostką administracyjną w okresie I Rzeczypospolitej. Od 1772 roku w zaborze austriackim.

Władze austriackie skasowały w Samborze wszystkie klasztory. Najpierw w 1773 roku jezuitów. Następnie w ramach kasaty józefińskiej w 1782 roku brygidek, zamieniając gmach na sąd i urząd podatkowy; w tym samym roku bernardynów; w 1786 roku misjonarzy; w 1788 r. dominikanów i kościół pw. św. Katarzyny, zamieniając obiekty na koszary i magazyny wojskowe[9].

W 1847 roku bernardyni przejęli dawny kościół jezuitów, nadając mu wezwanie Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Z kolei w 1905 roku rozebrano stary kościół bernardynów i klasztor, budując na tym miejscu sąd i więzienie[10].

W 1872 roku przez Sambor przeprowadzona została linia Kolei Dniestrzańskiej z Chyrowa do Stryja. W 1903 roku Sambor otrzymał połączenie kolejowe ze Lwowem, a w 1905 roku – z Użhorodem. Miasto było siedzibą Inspektoratu Straży Celnej „Sambor”. W 1906 roku odsłonięto w Samborze pomnik Tadeusza Kościuszki, autorstwa rzeźbiarza Tadeusza Błotnickiego[11].

Od 1919 do 1939 roku polskie miasto powiatowe w II RP. Stacjonowało tu 6 Pułk Strzelców Podhalańskich oraz Komenda Rejonu Uzupełnień Sambor. W 1937 roku sformowano w mieście Batalion ON „Sambor”, wchodzący w skład Podkarpackiej Półbrygady ON. W czasie wojny walczył on pod powództwem majora Mariana Sudy w strukturach 3 Brygady Górskiej[12].

We wrześniu 1939 roku Sambor zajęły wojska niemieckie, ale wkrótce wycofały się. Ich miejsce zajęła Armia Czerwona, przez co miasto, wraz z resztą ziem kresowych, znalazło się pod okupacją sowiecką. Cele więzienia przy ul. Drohobyckiej wypełniły się aresztowanymi (średnio w więzieniu przebywało ponad tysiąc osób)[13]. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej, funkcjonariusze NKWD przystąpili do masowej likwidacji więźniów. W ciągu kilku dni zamordowano od 500 do 700 osób. Desperacki opór, który więźniowie stawili w ostatniej fazie masakry, oraz zbliżanie się wojsk niemieckich ocaliło życie kilkuset osadzonym[14][15]. Ujawnienie zbrodni stało się przyczyną pogromu antysemickiego. Po zajęciu miasta przez oddziały niemieckie powołana ad hoc ukraińska milicja zamordowała ok. 50 miejscowych Żydów[16].

 Osobny artykuł: Masakra w więzieniu w Samborze.

Szybka Grupa (Rýchla skupina) zmechanizowanych wojsk słowackich, która poruszała się za nacierającymi jednostkami niemieckimi, dotarła w okolice Sambora. 2 lipca 1941 roku połączyła się z dowództwem armii słowackiej, które przeniosło się do Sambora. Właśnie w Samborze dowództwo armii decydowało o dalszych działaniach Słowaków w wojnie niemiecko-sowieckiej. Pod okupacją niemiecką wymordowano miejscowych Żydów. Sambor 7 sierpnia 1944 roku został zdobyty przez wojska radzieckie 1 Frontu Ukraińskiego[17] oraz przez 11 Karpacką Dywizję Piechoty AK w ramach Akcji Burza.

Od 1943 r. w Samborze chroniły się przed atakami OUN-UPA tysiące osób z okolicznych wiosek. Bezpośredniego napadu ma miasto nie było. Jednak w latach 1943–1945 nacjonaliści ukraińscy zamordowali 45 Polaków z Sambora, zazwyczaj w czasie podróży poza miasto[18].

Do 1945 roku działały w mieście zakonne placówki edukacyjno-opiekuńcze, w tym dom dziecka, internat i przedszkole dla 100 dzieci, prowadzone przez siostry Franciszkanki Rodziny Maryi, które przybyły tu w 1901 roku. Po wojnie franciszkanki musiały opuścić miasto, ale powróciły w 1990 roku, kontynuując swoje dzieło[19].

W tym czasie w Samborze działało też Schronisko im. Św. Brata Alberta dla chorych i bezdomnych, założone w 1918 r., prowadzone przez siostry albertynki[20]. Posługę pełniły także siostry szarytki oraz służebniczki dębnickie i starowiejskie. Zgromadzenia te po zmianie granic wyjechały z Sambora i już tu nie powróciły[21].

W 1989 roku liczyło 40 355 mieszkańców[22][23].

20 listopada 2011 roku w dzień świąteczny w Samborze odsłonięto pomnik Stepana Bandery. Poświęciło go jedenastu kapłanów z miejscowych cerkwi, stanął na placu Pamięci obok ulicy Stepana Bandery z inicjatywy Samborskiej Rady Miejskiej, Samborskiej Rady Rejonowej, Kongresu Ukraińskich Nacjonalistów (KUN) oraz mera (burmistrza) Sambora Tarasa Kopylaka[24].

W 2013 roku liczyło 34 899 mieszkańców[25].

W Samborze działa oddział Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej[26], Dom Polski oraz Szkoła Języka Polskiego im. Jana Pawła II.

W dniu 25 października 2015 roku odbyły się wybory na nowego burmistrza. Został nim Jurij Hamar[27].

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]

Gospodarka

[edytuj | edytuj kod]

W mieście rozwinął się przemysł elektroniczny, precyzyjny, szklarski oraz cukrowniczy[29].

Sport

[edytuj | edytuj kod]

W czasach II RP w Samborze istniał klub piłkarski Korona Sambor.

Osoby związane z Samborem

[edytuj | edytuj kod]
Honorowi obywatele

Józef Kasparek (lata życia 1797–1877, poborca głównej kasy)[30], Wojciech Sudacki (lata życia 1798–1883)[31], Karol Kasprzycki (lata życia 1814–1883, powstaniec listopadowy, sekretarz magistratu)[30]; do 1894 roku honorowymi obywatelami zostali: Ignacy Budzynowski, Jan Kanty Falkowski, Wilhelm Kreutz, ks. Jan Dornwald (lata życia 1818–1909, dziekan przemyski i samborski, proboszcz od 1887 do 1909, szambelan papieski), Ferdynand Pawlikowski[32], Ludwik Słotwiński, Marceli Tustanowski, Leon Witz[33].

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Samborem.

Sprawiedliwi wśród Narodów Świata (ratujący Żydów w Samborze)

[edytuj | edytuj kod]
Na polskiej liście Sprawiedliwych
  • Władysław Bońkowski - od czerwca 1943 do sierpnia 1944 ukrywał 16 Żydów na strychu restauracji kolejowej na dworcu w Samborze, której był kierownikiem. Pomagało mu w tym trzech pracowników lokalu. Uhonorowany tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata w 1967 roku[34]
  • Maria Biegus (po mężu Fiternik) - ukrywała troje Żydów, w tym Wiktora Fiternika i Aleksandra Bergera; uhonorowana w 1984 roku[35]
  • Maria Hradowicz - ukrywała rodzinę Mannerów; uhonorowana w 2016 roku[36]
  • s. Celina Aniela Kędzierska - przełożona klasztoru franciszkanek i kierowniczka sierocińca, w którym zakonnice ukrywały 13 żydowskich dzieci i niemowląt; w 2015 roku pośmiertnie uhonorowana tytułem Sprawiedliwej wśród Narodów Świata[37]
  • Rozalia Kostuś, Genowefa Marchuk z d. Kostuś i Mieczysław Kostuś - pomagali rodzinie Grossów oraz Józefowi Singerowi i Itche Siegmanowi; uhonorowani przez Jad Waszem w 2001 roku[38]
  • rodzina Langerów (matka z trzema córkami: Bożeną, Stanisławą i Ludmiłą) - ukrywały 10 Żydów. Gdy Niemcy odkryli kryjówkę, Bożena wzięła odpowiedzialność za ukrywanie Żydów na siebie i została zamordowana. Uhonorowane w 1989 roku[39]
  • Jan Oczyński i jego syn Mieczysław - ukrywali czworo Żydów z rodziny Getlingerów; uhonorowani w 1983 roku[40]
  • Alojzy Plewa - pomagał rodzinom Gripelów i Dziulów; uhonorowani w 1978 roku[41]
  • Paulina Steindl - ukrywała Helenę Goldberg i jej syna Mariana; uhonorowana w 1999 roku[42]
  • Stanisław i Jadwiga Szulcowie - ukrywali rodzinę Lametów; uhonorowani pośmiertnie w 2007 roku[43]
  • rodzeństwo Daria Tomaszek i Nadia Kaczmarek (secundo voto Frey) - uhonorowane w 2020 roku[44]
  • Józef Wójcik - udzielał schronienia rodzinie Saudauerów, w tym Arturowi. Uhonorowany w 1990 roku[45]
  • Filomena Zabawska i jej syn Marian Zabawski - udzielali pomocy Fridzie i Fajdze Krauss; uhonorowani w 1983 roku[46].
Na ukraińskiej liście Sprawiedliwych
  • Joanna Kaczmar (po mężu Klimowski) - ukrywała rodzeństwo Zeilerów; uhonorowana w 1980 roku[47]
  • Marija i Iwan Małankewyczowie - udzielali schronienia rodzinie Saudauerów; uhonorowani w 1990 roku[48][49][50]

Urodzeni w Samborze

[edytuj | edytuj kod]

Miasta partnerskie

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Чисельність населення на 1 листопада 2019 року // Головне управління статистики у Львівській області.
  2. ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka. Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku. Czasy Nowożytne. 21, s. 170, 2008.
  3. ↑ Świątynie, SAMBOR, Jana Chrzciciela | Kościoły i kaplice Ukrainy [online], rkc.in.ua [dostęp 2023-08-28].
  4. ↑ M. Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
  5. ↑ Maurycy Horn, Żydowski ruch osadniczy w miastach Rusi Czerwonej, w: Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego, 1974, nr 2 (90), s. 11.
  6. ↑ Stan Lewicki, Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych: (prawo składu). Warszawa, 1920, s. 138.
  7. ↑ Wirtualny Sztetl, Sambor [online].
  8. ↑ SAMBOR [online], Rzeczpospolita wirtualna [dostęp 2023-08-29] (ang.).
  9. ↑ Marian Skowyra, Z dziejów Samborskich klasztorów, „Premislia Christiana”, IX, 2001, s. 333-364, ISSN 0867-308X.
  10. ↑ Marian Skowyra, dz. cyt., s. 342-344.
  11. ↑ Odsłonięcie pomnika Tadeusza Kościuszki w Samborze. „Nowości Illustrowane”. Nr 38, s. 15, 22 września 1906. 
  12. ↑ Batalion ON "Sambor" - Obrona Narodowa II RP 1937-1939 [online], obronanarodowa1939.pl [dostęp 2023-08-29].
  13. ↑ Zbrodnicza ewakuacja więzień i aresztów NKWD na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej w czerwcu – lipcu 1941 roku. Materiały z sesji naukowej w 55. rocznicę ewakuacji więźniów NKWD w głąb ZSRR, Łódź 10 czerwca 1996 r.. Warszawa: GKBZpNP-IPN, 1997, s. 52. ISBN 83-903356-6-2.
  14. ↑ Zbrodnicza ewakuacja więzień i aresztów NKWD... op.cit., s. 129–130.
  15. ↑ Bogdan Musiał: Rozstrzelać elementy kontrrewolucyjne. Brutalizacja wojny niemiecko-sowieckiej latem 1941 roku. Warszawa: Stowarzyszenie Kulturalne Fronda, 2001, s. 111–112. ISBN 83-88747-40-1.
  16. ↑ Bogdan Musiał: op.cit. s. 160–161.
  17. ↑ ВОВ-60 – Сводки. victory.mil.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-15)]..
  18. ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 895-896, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
  19. ↑ Piotr Czarniecki, Posługa Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi na Ukrainie [online], Archidiecezja Przemyska [dostęp 2023-08-28] (pol.).
  20. ↑ Marian Skowyra, Dz. cyt., s. 333-338.
  21. ↑ Marian Skowyra, Dz. cyt., s. 365-375.
  22. ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.
  23. ↑ Самбор // Большой энциклопедический словарь (в 2-х тт.). / редколл., гл. ред. А. М. Прохоров. том 2. М., „Советская энциклопедия”, 1991. стр.304.
  24. ↑ W Samborze poświęcono pomnik Bandery.
  25. ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2013 року. Державна служба статистики України, 2013. [dostęp 2023-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-21)]. (ukr.).
  26. ↑ Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej.
  27. ↑ На виборах мера Самбора лідирує вчитель фізкультури.
  28. ↑ Sambor. [dostęp 2013-08-31].
  29. ↑ Sambor, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-08-30].
  30. ↑ a b Aleksander Kuczera: Samborszczyzna. Ilustrowana monografja miasta Sambora i ekonomji samborskiej. T. 1. Sambor: 1935, s. 151.
  31. ↑ Aleksander Kuczera: Samborszczyzna. Ilustrowana monografja miasta Sambora i ekonomji samborskiej. T. 1. Sambor: 1935, s. 150.
  32. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1911. Lwów: Prezydyum C.K. Namiestnictwa, 1911, s. 31.
  33. ↑ Aleksander Kuczera: Samborszczyzna. Ilustrowana monografja miasta Sambora i ekonomji samborskiej. T. 1. Sambor: 1935, s. 251, 351.
  34. ↑ Bońkowski Władysław. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-09-13]. (ang.).
  35. ↑ Fiternik Maria (Biegus). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-09-13]. (ang.).
  36. ↑ Hradowicz Maria. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-09-13]. (ang.).
  37. ↑ „Bądź dobrym człowiekiem”. Historia s. Celiny Anieli Kędzierskiej. sprawiedliwi.org.pl. [dostęp 2024-02-17]. (pol.).
  38. ↑ Historia rodziny Kostusiów. sprawiedliwi.org.pl. [dostęp 2024-02-17]. (pol.).
  39. ↑ Langer First name unknown ; Daughter: Bożena ; Daughter: Zahaczewska Stanisława (Langer); Daughter: Uniatowicz Ludmila (Langer). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-09-13]. (ang.).
  40. ↑ Bońkowski Władysław. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-09-13]. (ang.).
  41. ↑ Plewa Alojzy. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-09-13]. (ang.).
  42. ↑ Steindl Paulina. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-09-13]. (ang.).
  43. ↑ Szulc Stanisław & Jadwiga. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-09-13]. (ang.).
  44. ↑ Kaczmarek Nadia (Tomaszek); Sister: Tomaszek Daria. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-09-13]. (ang.).
  45. ↑ Wójcik Józef. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-09-13]. (ang.).
  46. ↑ Historia rodziny Zabawskich | Polscy Sprawiedliwi [online], sprawiedliwi.org.pl [dostęp 2021-11-27].
  47. ↑ Kaczmar Ioanna. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-09-13]. (ang.).
  48. ↑ Malankevich Ivan & Maria. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-09-13]. (ang.).
  49. ↑ Маланкевич Марія. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-09-13]. (ang.).
  50. ↑ Маланкевич Іван. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-09-13]. (ang.).
  51. ↑ Jan Hulewicz: Dziedzicki Ludwik. W: Polski Słownik Biograficzny. T. VI. Kraków, 1948, s. 130.
  52. ↑ Ukraiński Sambor miastem partnerskim Sosnowca – Sosnowiec łączy [online] [dostęp 2024-05-11] (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Powiat samborski (1920–1939) (► GG)
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)
Miasteczka (1920–34)
Gminy miejskie (1920–39)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–39)
Powiat drohobycki (1920–39 i 1941–44) (► GG)
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)
Miasteczka (1920–34)
  • brak
Gminy miejskie (1920–39)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–39)
Gminy (← 1941–44 →[A])
Miejskie[B]
Wiejskie[C][B]
  1. ↑ a b po wojnie gmina Tarnawa Niżna i część gminy Borynia pozostały przy Polsce
  2. ↑ a b strzałki wsteczne dotyczą stanu z 1939
  3. ↑ kursywą opisano gminy utworzone przez władze hitlerowskie
Miasta obwodu lwowskiego

Obwód lwowski (1939–41 i 1944–2020)
Miasta na prawach rejonów
Rejony

herb obwodu lwowskiego

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sambor_(miasto)&oldid=74754269”